LYS- EDEBİYAT ( DİL BİLGİSİ)--- HAP BİLGİ

HAP BİLGİ

1. Ekmeğin çoğu: Belgisiz Zamir                Belgisizlik ifade eden sözcük ismin önüne gelince "sıfat"                                                                        ardına gelince "zamir"

    Çoğu Ekmek: Belgisiz Sıfat

2. "ki": Bitişik yazıldığında ve ardında isim varsa sıfat yapar:

Örnek:  Kapıdaki çocuk bizi sordu: Hangi çocuk? -Kapıdaki çocuk!

"ki" : Bitişik yazıldığında ve ardında isim yoksa ilgi zamiri görevindedir:

Örnek: Senin kalemin burada, ya benimki?

"ki": Ayrı yazıldığında bağlaç görevindedir. :

Örnek: Ahmet ki sınıfın en çalışkan öğrencisidir.

3. Unvan sıfatlarının ilk harfleri her zaman büyük yazılır. Sonrasında gelen ek kesme işaretiyle ayrılır. : Örnek: Doktor Fuat Bey'den randevu alacağız.

4. Yer- yön zarfları ek aldığında "zarf" olmaktan çıkar. :

Örnek:  Aşağıya ineceğiz. : Zarf değil İSİMDİR.!

5.  Zarflar; sadece fiilleri değil, SIFATLARI; ZARFLARI ve FİİLİMSERİ de belirttiğinde ZARF görevindedir.

Örnek: En çok konuşan öğrenci bizim sınıfa geçmiş. > Konuşan: Sıfat fiil eki almış ve sıfat görevinde- çok: sıfatı belirtiyor: Miktar zarfı; -en: çok'u yani zarf belirtmiş: Üstünlük Zarfı

6. Edat: Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı BOZULUR! :

Örnek: Gökyüzü pamuk gibi bulutlarla doluydu: "Gibi" benzetme edatıdır. Cümleden çıkardığımızda bulutlar benzeyen öğe olmaktan çıkar pamuk sıfatından etkilenen birinci derecedeki sözcük olur.

7. Bağlaç: Cümleden çıkarıldığında anlam BOZULMAZ.! :

Örnek: Sen ve ben birlikte bu işi başaracağız. - Sen, ben birlikte bu işi başaracağız.

8.Ünlem: Cümle öğesi değildir.

Örnek: Ali, buraya gel.

9.Takısız isim tamlaması-Sıfat Tamlaması: Tamlananın neyden yapıldığını ya da neye benzediğini söyler. TEK BAŞINA KULLANILDIĞINDA SIFATTIR. Ama sıfat tamlamasından ayrılan yönü, TAKISIZ isim tamlamasında Tamlayan, tek başında doğada bulunabilir.

Örnek: Deri ceket : Deri tek başına doğada bulunur. Deriyi anlatmak için başka bir nesneye ihtiyaç duymayız.

SIFAT TAMLAMASINDA sıfatlar tek başına kullanılamaz. İlla ki başka bir nesneye ihtiyaç duyar.

Örnek: İhtiyar adam bize kızdı. : İhtiyar sözcüğü tek başına bir anlam ifade etmez. Şayet tek başına kullansak bile ADLAŞMIŞ SIFAT olur.

10. Fiiller ANLAMLARI bakımından 3'e ayrılır. : A. İŞ FİİLLERİ B. DURUM FİİLLERİ C. OLUŞ FİİLLERİ

İDO diye kodlayabiliriz. (İstanbul Deniz Otobüsü :) )

A. İŞ FİİLLERİ: Nesne alan eylemledir.

Örnek: Ahmet tahtayı sildi. ( Fiilin önüne "onu" getiririz. Şayet anlam çıkıyorsa o zaman İŞ fiilidir.)

B. DURUM FİİLLERİ: Nesne almayan fiillerdir.

Örnek: Evindeki bütün eşyalar yanmış. ( Fiilin önüne onu getirelim. Onu yanmış: Olmaz!)

C. OLUŞ FİİLLERİ: Zamanla meydana gelen ve genellikle kendiliğinden gerçekleşen fiillerdir. NESNE ALMAZ. ( Durum fiilleriyle karıştırma DİKKAT!!!)

Örnek: Görmeyeli bu çocuğun boyu uzamış. ( Uzamak- zaman içerisinde kendiliğinden gerçekleşir.)

11. ZARF FİİL, BAĞ-FİİL- ULAÇ:" -e, -ip, - erek, - meden, - meksizin, - dikçe, - ince, -eli, -ken, -r... mez, -esiye, ması" ekleriyle türetilir. Fakat bazı kalıplaşmış sözcükler vardır. Karıştırmamak lazım:

Örnek: Bana bunu danışmadan nasıl yapmış. : Zarf- fiil görevindedir.

Örnek: Bunu danışmadan öğrenebiliriz. : İsim görevindedir.

14. SIFAT FİİL- ORTAÇ: "- an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" ekleriyle türetilir. Fakat bazı kalıplaşmış sözcükler vardır. SIFAT FİİL DEĞİLDİR.

Örnek: Dolmuş arabanın neresine bineceğiz. :Sıfat- fiil

Örnek: Dolmuşa binmeden gidemeyiz.: İsim görevindedir.

15. İSİM-FİİL : ( Mayışmak)

-me, -mek, -iş ekleriyle türetilir. Fakat kalıplaşmış olanları vardır. İSİM FİİL DEĞİLDİR.

Bu sözcüklerin isim fiil olup olmadığını anlamak için olumsuzluk eki -me, -ma getirilir.

Örnek: Tarlayı ekmek gerekiyor. : İSİM FİİL  ( Tarlayı ekme-me-k gerekiyor.)

Örnek: Gelirken iki ekmek al. :İsim görevindedir. ( Gelirken iki ekme-me-k al.)

16.KENDİ: Dönüşlülük zamiri olan kendi, cümle içerisinde anlatım bozukluğu yapmaz.

Örnek: Bu keki ben, kendim yaptım.

17. ŞEY: Her zaman ayrı yazılır.

HERHANGİ -HERKES dışındaki HER ayrı yazılır.

HİÇ: Yalnızlığı sever. Adı üstünde kimse ona yanaşamaz. BİRİ hariç :) Bu nedenle, hiçbiri bitişik diğerleri ayrı yazılır.

BİRÇOK: Bir yalnızdır. Ama HİÇ gibi bunu sevmez. Yanına gelenle birleşir. Tek olmaktan sıkılmıştır. :)Bu nedenle bir yanına gelenlerle birleşir. AMA "Bir şey" ayrı yazılır; çünkü şey kendisi birleşmek istemez.

18. Paragraf Çözme Teknikleri:

*  Öncelikle soru kökü okunacak, anlamadığınızda tekrar okuyacaksınız.

* Paragraf 2/3 parçaya bölünerek okunmalı. Okuduğunuz parçanın altını, üstünü çok fazla karalamayın, yoksa tekrar okuduğunuzda karıştırabilirsiniz.

* Doğru şıkkı hemen bulsanız da KESİNLİKLE diğer şıkları okumalısınız.

* O an ÇÖZEMEDİĞİNİZ soruyu çözmek için zaman kaybetmeyin. Bu sizi yanlış götürecektir. Paragrafla kavga etmeyin. Yanına bir soru işareti koyun, daha sonra tekrar bakın.

* Emin olmadığınız soruyu tekrar kontrol etmeden sakın işaretlemeyin.

19. Zincirleme İsim Tamlaması: Her uzun tamlama ZİNCİRLEME değildir. En az iki tane tamlama yoksa zincirleme olmaz. Sakın ilk gördüğünüz uzun isme bakıp da onu zincirleme olarak işaretlemeyin.

Örnek: Bahçenin kırmızı, cıvıl cıvıl, insanın içini ısıtan oturakları dün kırıldı.

+nin: İlgi eki

+ı: iyelik eki ( Belirtili İsim Tamlaması)

Örnek: Masa örtüsünün rengi kırmızıydı.

Masa örtüsü: Belirtisiz İsim Tamlaması

Örtüsünün rengi: Belirtili isim tamlaması

Belirtisiz İ.T.+ Belirtili İ. T. : Zincirleme İsim Tamlaması

20. İyelik eki ve Belirtme Hali eki karıştırılmamalıdır.

Örnek: Evin kapısı yok.-İyelik eki

Sen, bu şiiri herkesten güzel okursun.- Belirtme Hali eki

21. –la edatı eklendiği sözcükte vasıta durumu eki olur.

Örnek: Seninle uyumak isterdim son uykumu. –le: vasıta hali eki

22. Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına sıfat girmez.

Örnek: Belediye eski başkanı: Yanlış

Eski belediye başkanı: Doğru

23. Yapısına göre fiiller 3’e ayrılır:

* Basit Fiiller: Yapım eki almamış. Alacaktım, konuşuyorum

* Türemiş Fiiller: Yapım eli almış fiillerdir. Yalanlandı, seviniyor

*Birleşik Fiiller: Gönülverdi, okuyabildi.

24. İsim tamlamalarında isim-fiiller ve sıfat-filler tamlayan ve tamlanan olarak kullanılabilirler.

Örnek: Gülüşünün güzelliğini aldım rüyalarıma. ( Belirtili İ.T.)

25. “Sanki” ve “Tıpkı” sözcükleri belirteç (zarf) görevindedir. ÖSYM 2012 KPSS’de sorduğu bir soru da zarf olarak değerlendirmiştir. ( Ayrıntılı bilgi için bakınız TDK)

Örnek: Gerçek nedir? diye sormuşlar bir bilgeye. “ Hiçbir yalanı kaldırmayan şey.” karşılığını vermiş. Tıpkı sanat gibi… ( Tıpkı: Zarf)

26. Ekeylem (-dır) bazen düşebilir.

Örnek: Yalnızlığın başkenti orası. (-dır)

27. Ettirgen fiil: Biz buna “patron” fiili diyoruz. Geçişli olan bir fiilin geçişlilik derecesini yükseltir. –r, -t, -dır ekleri getirilerek yapılır.

Suyu getirdim. (onu- getirdim> uyuyor> geçişli)

Suyu getir-t-tim. ( onu- getirttim>uyuyor>geçişli)